Słowa kluczowe
dobra osobiste osób prawnych
podmiotowość prawna
sztuczna inteligencja
Abstrakt
The article attempts to answer the question whether artificial intelligence could become a subject of "its own" personal rights. In order to address this question, it is necessary to consider the axiological justification of the institution of personal rights, in order to decide what conditions would need to be met in order to consider the institution of personal rights of artificial intelligence as justified.
The considerations carried out in the article allow to put forward a thesis that (self-)awareness in the intensity at least comparable to the intensity of (self-)awareness specific to a human being is a sufficient condition for recognizing that a given entity not only may, but also should become a subject of personal rights. However, it is not a necessary condition, because other justifications for possessing the above-mentioned attribute are also possible, not only (self-)aware artificial intelligence could therefore become a subject of "its own" personal rights.
The article also draws attention to the fact that the attempt to answer the question of personal rights of artificial intelligence allows to see the advantages of the concept of the so-called institutional protection of personal rights. This is because on the basis of this concept it is easier to justify the institution of personal rights of artificial intelligence.
Bibliografia
Bar G.: Robot personhood, czyli po co nam antropocentryczna sztuczna inteligencja? (w:) Prawo sztucznej inteligencji, pod red. L. Lai, M. świerczyńskiego, Warszawa 2020.
Barta J., Markiewicz R.: Ochrona dóbr osobistych w zakresie twórczości naukowej i artystycznej (w:) Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym. Zagadnienia wybrane, pod red. J.S. Piątowskiego, Wrocław 1986.
Bentham J.: Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, Warszawa 1958.
Blondell P.: La transmission a cause de mort des droits extrapatrimoniaux et des droits patrimoniaux a caractere personnel, Paris 1969.
Błeszyński J.: Ochrona autorskich dóbr osobistych (w:) Naruszenia praw na dobrach niematerialnych, pod red. T. Szymanka, Warszawa 2001, s. 45-64.
Błeszyński J.: Prawo autorskie, Warszawa 1988.
Bosek L.: W sprawie kwalifikacji więzi rodzinnej jako dobra osobistego (uwagi krytyczne na tle aktualnego orzecznictwa sądu Najwyższego), Forum Prawnicze 2015, nr 3, s. 3-19.
Bras Miranda G.: La protection posthume des droits de la personnalité, Cahiers de propriete intellectuelle 2007, Vol. 9, nr 3, s. 795-821.
Buchalska J.: Dobra osobiste osób prawnych (w:) Dobra osobiste i ich ochrona, pod red. M. Romańskiej, Warszawa 2020.
Budyn-Kulik M.: Fikcja umyślności w prawie karnym z perspektywy psychologii (w:) Interdyscyplinarność - w nauce najciekawsze rzeczy dzieją się na styku różnych dziedzin. Księga jubileuszowa Profesor Małgorzaty Król-Bogomilskiej, pod red. M. Błaszczyk, A. Zientary, Warszawa 2021.
Chłopecki A.: Sztuczna inteligencja. szkice prawnicze i futurologiczne, Warszawa 2021.
Cisek A.: Dobra osobiste i ich niemajątkowa ochrona w kodeksie cywilnym, Wrocław 1989.
Cudny Ł., Kryla K.: Kult pamięci osoby zmarłej jako dobro osobiste - glosa - I CSK 346/08, Monitor Prawniczy 2011, nr 16, s. 897-900.
Czub K.: Dobra i prawa osobiste po śmierci twórcy (na podstawie kodeksu cywilnego, prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej) (w:) Non omnis moriar: osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka: zagadnienia wybrane, pod red. J. Gołaczyńskiego, J. Mazurkiewicza, J. Turłukowskiego, D. Karkuta, Wrocław 2015, s. 142-149.
Czub K.: Konstrukcja autorskich dóbr i praw osobistych po śmierci twórcy, Państwo i Prawo 2011, z. 11, s. 32-43.
Czynić postęp w prawie - księga jubileuszowa dedykowana Profesor Birucie Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, pod red. W. Robaczyńskiego, Łódź 2017.
Dębowski J.: O naturze świadomości. samoświadomość - jej główne odmiany i funkcje, Humanistyka i Przyrodoznawstwo 2014, nr 20, s. 13-28.
Dębowski J.: Świadomość. Poznanie. Naoczność poznania, Lublin 2001.
Drobnik L.: Dramat świadomości, Anestezjologia i Ratownictwo 2008, nr 3, http:// www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/200803_AiR_002.pdf.
Fiutak A.: Odpowiedzialność karna za wykonanie zabiegu leczniczego bez zgodypacjenta, Warszawa 2016.
Gawlik B.: Ochrona dóbr osobistych. sens i nonsens koncepcji tzw. praw podmiotowych osobistych, ZNUJ, Kraków 1985, z. 41, s. 123-142.
Giesen B.: Autorskie prawa osobiste (w:) System prawa prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, pod red. J. Barty, Warszawa 2017.
Giesen B.: Wykonywanie autorskich praw osobistych po śmierci twórcy, ZNUJ, Kraków 2015, z. 2, s. 30-43.
Giezek J.: Świadomość sprawcy czynu zabronionego, Warszawa 2013.
Granecki P.: Dobra osobiste w prawie polskim - zagadnienie dóbr osobistych osób prawnych, Przegląd Sądowy 2002, nr 5, s. 3-16.
Griffin D.R.: Umysły zwierząt, Gdańsk 2004.
Grzeszak T.: Dobro osobiste jako dobro zindywidualizowane, Przegląd Sądowy 2018, nr 4, s. 7-41.
Grzeszak T.: Prawo do wizerunku (w:) System prawa prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, pod red. J. Barty, Warszawa 2017.
Grzeszak T.: reklamowe wykorzystanie wizerunku i nazwiska jako przykład wykorzystania persony (w:) Międzynarodowa Konferencja Prawa Autorskiego 20-22 kwietnia 2005. Dokąd zmierza prawo autorskie we współczesnym świecie?, Kraków 2006.
Grzeszak T.: Zdrada małżeńska a naruszenie dóbr osobistych w orzecznictwie sądu Najwyższego, Monitor Prawniczy 2019, nr 11, s. 607-610.
Grzybowski S.: Ochrona dóbr osobistych według przepisów ogólnych prawa cywilnego, Warszawa 1957.
Grzybowski S.: Prawo autorskie w systemie prawa (w:) S. Grzybowski, A. Kopff, J. Serda: Zagadnienia prawa autorskiego, Warszawa 1973.
Haberko J.: Udostępnianie i publikowanie wizerunku nasciturusa, noworodka i małego dziecka w świetle zasady dobra dziecka, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2013, z. 3, s. 59-71.
Haberko J.: Wyrządzenie szkody prenatalnej w kontekście zdolności prawnej dziecka poczętego (w:) Czyny niedozwolone w prawie polskim i prawie porównawczym. materiały IV ogólnopolskiego Zjazdu cywilistów, pod red. M. Nesterowicza, Warszawa 2012, s. 163-179.
Heller M., Lubański M., Ślaga Sz.W.: Zagadnienia filozoficzne współczesnej nauki. wstęp do filozofii przyrody, Warszawa 1997.
Husserl E.: Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, Warszawa 1975.
Huzarek T.: Funkcjonalistyczna teoria umysłu, przetwarzanie informacji a myślenie ludzkie, Stientia et Fides 2014, nr 2, s. 29-46.
Ingarden R.: Książeczka o człowieku, Kraków 1987.
Ingarden R.: O niebezpieczeństwie "petitionis principii" w teorii poznania (w:) U podstaw teorii poznania. część pierwsza, Warszawa 1971.
Kaliński M.: Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2008.
Kaplan J.: Sztuczna inteligencja. Co każdy powinien wiedzieć, Warszawa 2019.
Kępiński M.: Firma (w:) Prawo handlowe. spółki handlowe. Umowy gospodarcze, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Kraków 2002.
Koczanowski J.: Ochrona dóbr osobistych osób prawnych, Kraków 1999.
Krasuski A.: Status prawny sztucznego agenta. Podstawy prawne zastosowania sztucznej inteligencji, Warszawa 2021.
Księżak P. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. część ogólna, pod red. M. Pyziak-Szafnickiej, P. Księżaka, Warszawa 2014.
Księżak P.: Komentarz do art. 8 k.c., pkt 5 i 6 (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Osajdy, Legalis 2020.
Kubiak-Cyrul A.: Dobra osobiste osób prawnych, Kraków 2005.
Kuckenburg M.: Pierwsze słowo, Warszawa 2016.
Kurosz K.: Czy w prawie polskim dopuszczalne jest zadośćuczynienie pieniężne za śmierć zwierzęcia?, ZNUJ, Kraków 2017, z. 1, s. 131-160.
Lackoroński B.: Kontrowersje wokół ustalania odpowiedzialności z tytułu naruszenia więzi rodzinnych jako dobra osobistego, Studia Prawnoustrojowe 2019, nr 46, s. 189-211.
Lackoroński B.: Majątkowa ochrona dóbr osobistych osób prawnych (w:) Sto lat polskiego prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Kidybie, pod red. M. Dumkiewicz, J. Szczotki, K. Kopaczyńskiej-Pieczniak, t. 2, Warszawa 2020, s. 340-348.
Lacroix M.: La dignité humaine au théâtre des ombres, Cahiers Jean Moulin 2018, nr 4.
La Torre A., Mudyń K.: Uwarunkowania i psychologiczne konsekwencje antropomorfizacji, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Psychologica 2014, t. 7, s. 57-68.
Locke J.: Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, t. 1, Warszawa 1955.
Łolik M.: Więź rodzinna jako dobro osobiste. glosa do wyroku SN z dnia 10 lutego 2017 r., V CSK 291/16, Przegląd Sądowy 2018, nr 5, s. 99-109.
Macphail E.M.: Ewolucja świadomości, Poznań 2002.
Machnikowski P.: Komentarz do art. 23 k.c., pkt 1 (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, P. Machnikowskiego, Warszawa 2021.
Markiewicz R.: Dzieło literackie i jego twórca w polskim prawie autorskim, Kraków 1984.
Marzęda W.: Słaby misterianizm - czy można jeszcze mówić o zagadce umysłu?, Przegląd Filozoficzny - Nowa Seria 2020, nr 3, s. 95-108.
Matuszewski K.: Pamięć i kult osób zmarłych jako autonomiczne dobro osobiste, Monitor Prawniczy 2012, nr 20, s. 1085-1090.
Mazurkiewicz J.: Non omnis moriar: ochrona dóbr osobistych zmarłego w prawie polskim, Wrocław 2011.
Michałowska K.: Niemajątkowe wartości życia rodzinnego w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2017.
Nass C., Reeves B.: Media i ludzie, Warszawa 2000.
Nesterowicz M.: Zadośćuczynienie pieniężne i odszkodowanie za śmierć lub uszkodzenie psa "rodzinnego" na skutek czynu niedozwolonego (w świetle orzecznictwa), Przegląd Sądowy 2019, nr 5, s. 115-130.
Nowakowski K.: Inteligencja emocjonalna a kompetencje społeczne osób o psychopatycznej strukturze osobowości, Kraków 2015.
Nowakowski T.: Więź rodzinna jako dobro osobiste - uwagi na tle krytycznych wypowiedzi doktryny, Przegląd Sądowy 2021, nr 3, s. 86-99.
Panowicz-Lipska J.: Majątkowa ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1975.
Pazdan M.: Dobra osobiste i ich ochrona (w:) System prawa prywatnego, t. 1, Prawo cywilne - część ogólna, pod red. M. Safjana, Warszawa 2012.
Pazdan M.: Podmioty stosunków cywilnoprawnych - zagadnienia ogólne (w:) System prawa prywatnego, t. 1, Prawo cywilne - część ogólna, pod red. M. Safjana, Warszawa 2012.
Penrose R.: Cienie umysłu. Poszukiwanie naukowej teorii świadomości, Poznań 2000.
Pierer J.: Authors moral rights after Death. The monistic model of german Law, Austrian Law and the revised Berne convention, University of Vienna Law Review 2019, Vol. 3, s. 1-41.
Pilarska A.: wokół pojęcia poczucia tożsamości: przegląd problemów i propozycja konceptualizacji, Nauka 2016, nr 2, s. 123-141.
Pilarska A., Suchańska A.: Poczucie tożsamości a przejawy zaburzeń osobowości - wyniki badań populacji nieklinicznej, Psychiatria Polska 2015, nr 3, s. 599-613.
Poźniak-Niedzielska M., Nazwa osoby prawnej jako przedmiot ochrony prawa cywilnego (w: ) Rozprawy z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci witolda czachórskiego, pod red. J. Błeszyńskiego, J. Rajskiego, Warszawa 1985.
Putman H.: Minds and machines (w:) Mind, Language and reality. Philosophical Papers, Vol. 2, Cambridge 1975, s. 362-385.
Radwański Z.: Koncepcja praw podmiotowych osobistych, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1988, z. 2, s. 1-22.
Radwański Z.: Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2009.
Regan J. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. M. Załuckiego, Warszawa 2020.
Rittner F.: Die werdende juridische Person, Tubingen 1973.
Rosenthal D.: Thinking That one Thinks (w:) Consciousness: Psychological and Philosophical Essays (readings in mind and Language), eds. M. Davies, G. Humpreys, Oxford 1993.
Rożnowska M.: Dobro osobiste twórcy know-how (w:) Spory o własność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi, pod red. A. Matlaka, S. Stanisławskiej-Kloc, Kraków 2013.
Sattler H.: Das Urheberrecht nach dem Tode des Urhebers in Deutschland und frankreich, Gottingen 2010.
Schack H.: Das Personlichkeitsrecht der Urheber und ausübenden Kunstler nach dem Tode, Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht 1985, nr 4, s. 352-361.
Schmitt K.: Das Personlichkeitsrecht des Verstorbenen (w:) Handbuch des Personlichkeitsrechts. Presse-und medienrecht, Hrsg. H.-P. Gotting, Ch. Schertz, W. Seitz, Munchen 2019.
Sieńczyło-Chlabicz J.: Dopuszczalność pośmiertnej ochrony prawa do wizerunku (w:) Oblicza prawa cywilnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi janowi Błeszyńskiemu, pod red. K. Szczepanowskiej-Kozłowskiej, Warszawa 2013, s. 449-476.
Strugała R.: Komentarz do art. 43 k.c., pkt 7; do art. 448 k.c., pkt 7; do art. 455 k.c., pkt 4; do art. 4662 k.c., pkt 1 (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, P. Machnikowskiego, Warszawa 2021.
Strugała R.: W oczekiwaniu na uchwałę połączonych Izb SN, czyli o podstawach prawnych i granicach ochrony dobra osobistego w postaci "więzi rodzinnej", Monitor Prawniczy 2021, nr 1, s. 16-24.
Szpunar A.: Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1979.
Szpunar A.: Odszkodowanie za szkodę majątkową. szkoda na mieniu i osobie, Bydgoszcz 1998.
Szulc A.: Stein i Heidegger - dwie fenomenologie, Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein 2014, nr 11, s. 31-39.
Szymańska vel Szymanek P.: Więź rodzinna w orzecznictwie sądu Najwyższego, Studia Prawnoustrojowe 2019, nr 45, s. 335-348.
Szwaja J., Kubiak-Cyrul A. (w:) Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwai, Warszawa 2019.
Tokarz A.: Zdrada małżeńska. Zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnych, Przegląd Sądowy 2011, nr 4, s. 102-117.
Trojan M.: Na tropie zwierzęcego umysłu, Warszawa 2013.
Wojciechowska A.: Autorskie prawa osobiste twórców dzieła audiowizualnego, Kraków 1999.
Wojciechowska A.: Czy autorskie dobra osobiste są dobrami osobistymi prawa cywilnego?, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1994, z. 3, s. 371-391.
Wojnicka E.: Ochrona autorskich dóbr osobistych, Łódź 1997.
Woleński J.: Czy fizyka opiera się na założeniach filozoficznych? (w:) Prawa przyrody, pod red. M. Hellera, J. Mączki, M. Szczerbińskiej-Polak, Kraków-Tarnów 2008.
Woleński J.: Czy nauka opiera się na założeniach filozoficznych i prowadzi do konsekwencji filozoficznych? (w:) Nauka w filozofii. oblicza obecności, pod red. S. Butryna, M. Czarnockiej, W. Ługowskiego, A. Michalskiej, Warszawa 2011.
Woleński J.: O tak zwanych filozoficznych założeniach nauki (w:) Z zagadnień filozofii nauk przyrodniczych, pod red. S. Butryna, Warszawa 1991.
Wronarowicz P.: Zwierzęca świadomość ciała: czyją własnością jest ciało zwierzęcia?, Diametros 2013, nr 36, s. 147-165.
Wygotski L.: myślenie i mowa, Warszawa 1989.
Zalewski T.: Pojęcie sztucznej inteligencji (w:) Prawo sztucznej inteligencji, pod red. L. Lai, M. Świerczyńskiego, Warszawa 2020.
Zieliński S.: Rozumienie godności człowieka i jej znaczenie w procesie stanowienia i stosowania prawa. Propozycja testu zgodności regulacji prawnych z zasadą godności człowieka, Przegląd Sejmowy 2019, nr 4, s. 107-127.