Abstrakt
Wyrokiem z 2018 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie ostatecznie przesądził, że stanowisko pozwanego, domagającego się określonych roszczeń w związku z koniecznością zgolenia w części (tj. skrócenia) brody podczas pobytu w zakładzie karnym, jest bezzasadne. W niniejszej publikacji chcemy poddać analizie zakres uprawnionych ograniczeń naruszenia wolności uzewnętrzniania religii w zakładzie karnym, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów prawnych przywoływanych przez pozwanego, a w dalszej kolejności przez sądy orzekające w analizowanej sprawie. Podstawą analizy z jednej strony jest psychologiczne znaczenie religii w życiu człowieka, a w tym człowieka pozbawionego wolności, z drugiej zaś ? regulacje międzynarodowe i krajowe odnoszące się do wolności religijnej i prawa do jej uzewnętrzniania. W efekcie analizy, na podstawie odkodowanych wymogów stawianym regulacjom prawnym odnoszącym się do ograniczania praw człowieka, ocenie poddane zostały tak przepisy wykonawcze tyczące wolności wyznania w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności oraz decyzje kompetentnych władz, jak i samo orzeczenie, inicjujące publikację. Ostatecznie sformułowane zostały zasady, nazwane kaskadową triadą ultima ratio, będące ogólnym wzorcem oceny regulacji wykonawczych związanych z ograniczaniem praw i wolności skazanych.
Bibliografia
1. Abramowicz M.A., Przedmiotowy zakres wolności religijnej, ?Studia z Prawa Wyznaniowego? 2007, nr 10, s. 325-352.
2. Almqvist J., Human Rights, Culture, and the Rule of Law, Oxford-Portland [Hart Publishing] 2005.
3. Bafia J., Mioduski K., Siewierski M., Kodeks karny. Komentarz. Tom 1, Warszawa [Wydawnictwo Prawnicze] 1987.
4. Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa [C.H. Beck.] 2012.
5. Bartoszewicz J., Wolność myśli, sumienia i wyznania w Polsce w świetle orzecznictwa strasburskiego, ?Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego? 2012, nr 3, s. 55-72.
6. Bielecki M., Instytucje polskiego prawa penitencjarnego na tle nauczania Jana Pawła II. Wybrane problemy (w:), P. Marzec, J. Nikołajew (red.), Osoba i dzieło Ojca Świętego Jana Pawła II. Studium wybranych problemów, Tomaszów Lubelski-Lublin [Wydawnictwo Polihymnia] 2009, s. 75-87.
7. Bogunia L., Kilka uwag dotyczących obowiązków skazanego na karę pozbawienia wolności w jego statusie prawnym (w:), K. Indecki (red.), Aktualne problemy prawa karnego, kryminologii i penitencjarystyki. Księga ofiarowana Profesorowi Stefanowi Lelentalowi w 45. roku pracy naukowej i dydaktycznej, Łódź [Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego] 2004, s. 71-77.
8. Borecki P., Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego, ?Przegląd Prawniczy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza? 2016, nr 6, s. 174-191.
9. Brady K.L., Religious Sincerity and Imperfection: Can Lapsing Prisoners Recover Under RFRA and RLUIPA?, ?The University of Chicago Law Review? 2011, nr 78(4), s. 1431-1464.
10. Fesch J., Za pięć godzin zobaczę Jezusa. Dziennik więzienny, przeł. J. Grosfeld, Poznań [Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów - W Drodze] 1992.
11. Florczak-Wątor M., Art. 53 [Wolność sumienia i wyznania] (w:), P. Tuleja (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa [Wolters Kluwer] 2019, s. 181-186.
12. Gliszczyńska-Grabias A., Prawo do poszanowania wyznania i światopoglądu osadzonego (w:), X Seminarium Warszawskie. Pozytywne i negatywne obowiązki państwa wobec osób pozbawionych wolności - aktualne wyzwania polskiego systemu penitencjarnego, Warszawa [Ministerstwo Spraw Zagranicznych - Departament do Spraw Postępowań przed Międzynarodowymi Organami Ochrony Praw Człowieka] 2017, s. 119-126.
13. Garlicki L., Art. 9 [Wolność myśli, sumienia i wyznania] (w:), L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom I. Komentarz do art. 1-18, Warszawa [C.H. Beck] 2010, s. 550- 583.
14. Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa [Wolters Kluwer] 2015.
15. Genova F.M., How Would the European Court of Human Rights Decide Holt v. Hobbs?, ?Notre Dame Law Review Online? 2018, nr 93(1), s. 44-58.
16. Gerace A., Day A., Criminal Rehabilitation. The Impact of Religious Programming, ?Journal of Psychology and Christianity? 2010, nr 29(4), s. 317-325.
17. Golemboski D., Religious Sincerity and the Reasons for Religious Freedom, ?Political Research Quarterly? 2020, nr 73(4), s. 866-877.
18. Greer S., The Margin of Appreciation: Interpretation and Discretion under the European Convention on Human Rights, Strasburg [Council of Europe Publishing] 2000.
19. Hallet M., Johnson B., The Resurgence of Religion in America?s Prisons, ?Current Studies in the Sociology of Religion? 2014, nr 5(3), s. 663-683.
20. Hamm, M.S., The Spectacular Few. Prisoner Radicalization and the Evolving Terrorist Threat, New York [New York University Press] 2013.
21. Hofmann R., Boldt N., Art. 18 (w:), R. Hofmann, N. Boldt, Internationaler Bürgerrechtepakt, Baden-Baden [Nomos] 2005.
22. Hołda Z., Wstęp (w:), Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk [Wydawnictwo Arche] 2006, s. 5-27.
23. Hucał M., Wolność sumienia i wyznania osób pozbawienia wolności w orzecznictwie ETPCz (w:), J. Nikołajew, K. Walczuk (red.), Wolność sumienia i religii osób pozbawionych wolności. Aspekty prawne i praktyczne, Warszawa [Wydawnictwo Unitas], s. 191-201.
24. Jarass H.D., Art. 10 [Gedanken-, Gewissens- und Religionsfreiheit] (w:), H.D. Jarass, Charta der Grundrechte der Europäischen Union. Kommentar, München [C.H. Beck] 2021.
25. Jasudowicz T., Wolność myśli, sumienia, religii i przekonań (w:), B. Gronowska, T. Jasudowicz, M. Balcerzak, M. Lubiszewski, R. Mizerski, Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń 2010, s. 375-384.
26. Kalisz T., Zasady prawa karnego wykonawczego, ?Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego? 2005, nr 17, s. 313-337.
27. Kamiński I.C., Art. 10 [Wolność myśli, sumienia i religii] (w:), A. Wróbel (red.), Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, Warszawa [C.H. Beck] 2020, s. 330-350.
28. Kotowska M., Romańczuk-Grącka M., Wolność religijna w warunkach izolacji penitencjarne (w:), A. Nawój-Śleszyńska, J. Łuczak (red.), Wybrane problemy indywidualizacji wykonywania kary pozbawienia wolności i środków probacyjnych, Łódź [Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego] 2017, s. 139-156.
29. Kuć M., Duszpasterstwo więzienne a indywidualizacja kary pozbawienia wolności (w:), J. Świtka, M. Kuć (red.), Duszpasterstwo więzienne w pracy penitencjarnej, Lublin [Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego] 2007, s. 127-144.
30. Kwieciński A., Podstawy prawne realizacji prawa do wolności religijnej w warunkach izolacji penitencjarnej. Rozważania na marginesie dyskusji o zjawisku multikulturowości populacji więziennej (w:), M. Jabłoński (red.), Księga jubileuszowa na siedemdziesięciolecie Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. Część 2, Wrocław [Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego] 2015, s. 251-264.
31. Lasocik Z., Praktyki religijne więźniów, Warszawa [Wydawnictwo Naukowe PWN] 1993.
32. Lelental S., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa [C.H. Beck] 2001.
33. Ławniczak A., Zasada poszanowania wolności i jej ograniczenia (w:), M. Jabłoński (red.), Wolności i prawa jednostki w Konstytucji RP. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP, Warszawa [C.H. Beck] 2010, s. 367-412.
34. Meyer-Ladewig J., Schuster S., Art. 9 [Gedanken-, Gewissens- und Religionsfreiheit] (w:), J. Meyer-Ladewig, M. Nettesheim, S. v. Raumer (Hrsg.), EMRK. Europäische Menschenrechtskonvention. Handkommentar, Baden-Baden [Nomos] 2017.
35. Murdoch J., The treatment of prisoners. European standards. Strasburg [Council of Europe Publishing] 2006.
36. Nikołajew J., Prawo do wolności religijnej więźniów według Jana Pawła II (w:), P. Marzec, J. Nikołajew (red.), Osoba i dzieło Ojca Świętego Jana Pawła II. Studium wybranych problemów, Tomaszów Lubelski-Lublin [Wydawnictwo Polihymnia] 2009, s. 121-143.
37. Nikołajew J., Prawo osób pozbawionych wolności do wyżywienia przygotowywanego według wymogów religijnych. Regulacje normatywne a trudności praktyczne, ?Kościół i Prawo? 2015, nr 4(2), s. 151-169.
38. Nikołajew J., Wolność sumienia i religii skazanych i tymczasowo aresztowanych, Lublin [Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego] 2012.
39. Nowicki, M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka, Wybór orzeczeń 2007, Warszawa [Oficyna a Wolters Kluwer Business] 2008.
40. Nowicki, M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka, Wybór orzeczeń 2008, Warszawa [Oficyna a Wolters Kluwer Business] 2009.
41. Nowicki M.A., Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Warszawa [Wolters Kluwer] 2017.
42. Olszówka M., Art. 53 [Wolność sumienia i wyznania] (w:), M. Safjan, L. Bosek (red), Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1-86, Warszawa [C.H. Beck] 2016, s. 1247-1278.
43. Palmer J., Constitutional Rights of Prisoners. New York [Routledge] 2010.
44. Panek E., Panek A., ?W Tobie jest źródło życia i w twej światłości [?] światłość?. Wiara i religia w perspektywie resocjalizacji skazanych, ?Profilaktyka Społeczna i Resocjalizacja? 2016, nr 31-32, s. 7-33.
45. Pawela S., Prawo karne wykonawcze. Zarys wykładu, Warszawa [Wolters Kluwer] 2007.
46. Pernal M., Gwarancje wolności religijnej w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka (w świetle orzecznictwa Komisji o Ochronie Praw Człowieka), ?Państwo i Prawo? 1992, nr 11, s. 77-85.
47. Piechowiak M., Wolność religijna - aspekty filozoficznoprawne, ?Toruński Rocznik Praw Człowieka i Pokoju? 1994-1995, nr 3, s. 7-21.
48. Pierzchała K., Resocjalizacyjna rola kapelana więziennego w polskim systemie penitencjarnym. Analiza pedagogiczna, Toruń [Wydawnictwo Adam Marszałek] 2012.
49. Pietrzak M., Prawo wyznaniowe, Warszawa [LexisNexis] 2003.
50. Rogowska A., Wolność sumienia i wyznania w świetle przepisów polskiego Kodeksu karnego wykonawczego, ?Acta Erasmiana? 2011, nr 1, s. 256-265.
51. Rozner M., Prawo do wolności religijnej w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 r., ?Studia Prawa Wyznaniowego? 2002, nr 5, s. 111-136.
52. Sarnecki P., Art. 53 (w:), L. Garlicki, M. Zubik (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom II. Art. 30-86, Warszawa [Wydawnictwo Sejmowe] 2016, s. 277-287.
53. Schabas W., The European Convention of Human Rights. A. Commentary, Oxford-New York [Oxford University Press] 2015.
54. Sobczak W., Art. 18 [Wolność myśli, sumienia i religii] (w:), R. Wieruszewski (red.), Międzynarodowy pakt praw obywatelskich (osobistych) i politycznych. Komentarz, Warszawa [Wolters Kluwer] 2012, s. 419-460.
55. Szymanek J., Wolność sumienia i wyznania w Konstytucji RP, ?Przegląd Sejmowy? 2006, nr 2, s. 39-60.
56. Tokarski S., Psychologiczne źródła religijności (w:), S. Głaz (red.), Podstawowe zagadnienia psychologii religii, Kraków [Wydawnictwo WAM] 2006, s. 92-110.
57. Urbanek A., Miejsce aktywności religijnej więźniów w teleologii pedagogiki resocjalizacyjnej na podstawie badań prowadzonych w wybranych zakładach karnych, ?Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy? 2007, nr 2, s. 173-185.
58. Warchałowski K., Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Lublin [Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego] 2004.
59. Wiśniewski L., Zakres ochrony prawnej wolności człowieka i warunki jej dopuszczalnych ograniczeń w praktyce (w:), L. Wiśniewski (red.), Wolności i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce, Warszawa [Wydawnictwo Sejmowe] 2006, s. 21-34.
60. Wojtyczek K., Zasada wyłączności ustawy w sferze prawa represyjnego - uwagi na gruncie Konstytucji RP, ?Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych? 1999, nr 2, s. 33-53.
61. Wysocka E., Rola i funkcje religii w procesie resocjalizacji w świadomości skazanych - analiza teoretyczna i empiryczne egzemplifikacje (w:), S. Bębas (red.), Współczesne oblicze resocjalizacji penitencjarnej, Radom [Wyższa Szkoła Handlowa w Radomiu] 2010, s. 267-289.
62. Zimnica-Kuzioła E., Główne stanowiska w psychologii religii - wprowadzenie, ?Kultura i Wartości? 2012, nr 1, s. 51-71.
2. Almqvist J., Human Rights, Culture, and the Rule of Law, Oxford-Portland [Hart Publishing] 2005.
3. Bafia J., Mioduski K., Siewierski M., Kodeks karny. Komentarz. Tom 1, Warszawa [Wydawnictwo Prawnicze] 1987.
4. Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa [C.H. Beck.] 2012.
5. Bartoszewicz J., Wolność myśli, sumienia i wyznania w Polsce w świetle orzecznictwa strasburskiego, ?Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego? 2012, nr 3, s. 55-72.
6. Bielecki M., Instytucje polskiego prawa penitencjarnego na tle nauczania Jana Pawła II. Wybrane problemy (w:), P. Marzec, J. Nikołajew (red.), Osoba i dzieło Ojca Świętego Jana Pawła II. Studium wybranych problemów, Tomaszów Lubelski-Lublin [Wydawnictwo Polihymnia] 2009, s. 75-87.
7. Bogunia L., Kilka uwag dotyczących obowiązków skazanego na karę pozbawienia wolności w jego statusie prawnym (w:), K. Indecki (red.), Aktualne problemy prawa karnego, kryminologii i penitencjarystyki. Księga ofiarowana Profesorowi Stefanowi Lelentalowi w 45. roku pracy naukowej i dydaktycznej, Łódź [Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego] 2004, s. 71-77.
8. Borecki P., Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego, ?Przegląd Prawniczy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza? 2016, nr 6, s. 174-191.
9. Brady K.L., Religious Sincerity and Imperfection: Can Lapsing Prisoners Recover Under RFRA and RLUIPA?, ?The University of Chicago Law Review? 2011, nr 78(4), s. 1431-1464.
10. Fesch J., Za pięć godzin zobaczę Jezusa. Dziennik więzienny, przeł. J. Grosfeld, Poznań [Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów - W Drodze] 1992.
11. Florczak-Wątor M., Art. 53 [Wolność sumienia i wyznania] (w:), P. Tuleja (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa [Wolters Kluwer] 2019, s. 181-186.
12. Gliszczyńska-Grabias A., Prawo do poszanowania wyznania i światopoglądu osadzonego (w:), X Seminarium Warszawskie. Pozytywne i negatywne obowiązki państwa wobec osób pozbawionych wolności - aktualne wyzwania polskiego systemu penitencjarnego, Warszawa [Ministerstwo Spraw Zagranicznych - Departament do Spraw Postępowań przed Międzynarodowymi Organami Ochrony Praw Człowieka] 2017, s. 119-126.
13. Garlicki L., Art. 9 [Wolność myśli, sumienia i wyznania] (w:), L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom I. Komentarz do art. 1-18, Warszawa [C.H. Beck] 2010, s. 550- 583.
14. Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa [Wolters Kluwer] 2015.
15. Genova F.M., How Would the European Court of Human Rights Decide Holt v. Hobbs?, ?Notre Dame Law Review Online? 2018, nr 93(1), s. 44-58.
16. Gerace A., Day A., Criminal Rehabilitation. The Impact of Religious Programming, ?Journal of Psychology and Christianity? 2010, nr 29(4), s. 317-325.
17. Golemboski D., Religious Sincerity and the Reasons for Religious Freedom, ?Political Research Quarterly? 2020, nr 73(4), s. 866-877.
18. Greer S., The Margin of Appreciation: Interpretation and Discretion under the European Convention on Human Rights, Strasburg [Council of Europe Publishing] 2000.
19. Hallet M., Johnson B., The Resurgence of Religion in America?s Prisons, ?Current Studies in the Sociology of Religion? 2014, nr 5(3), s. 663-683.
20. Hamm, M.S., The Spectacular Few. Prisoner Radicalization and the Evolving Terrorist Threat, New York [New York University Press] 2013.
21. Hofmann R., Boldt N., Art. 18 (w:), R. Hofmann, N. Boldt, Internationaler Bürgerrechtepakt, Baden-Baden [Nomos] 2005.
22. Hołda Z., Wstęp (w:), Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk [Wydawnictwo Arche] 2006, s. 5-27.
23. Hucał M., Wolność sumienia i wyznania osób pozbawienia wolności w orzecznictwie ETPCz (w:), J. Nikołajew, K. Walczuk (red.), Wolność sumienia i religii osób pozbawionych wolności. Aspekty prawne i praktyczne, Warszawa [Wydawnictwo Unitas], s. 191-201.
24. Jarass H.D., Art. 10 [Gedanken-, Gewissens- und Religionsfreiheit] (w:), H.D. Jarass, Charta der Grundrechte der Europäischen Union. Kommentar, München [C.H. Beck] 2021.
25. Jasudowicz T., Wolność myśli, sumienia, religii i przekonań (w:), B. Gronowska, T. Jasudowicz, M. Balcerzak, M. Lubiszewski, R. Mizerski, Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń 2010, s. 375-384.
26. Kalisz T., Zasady prawa karnego wykonawczego, ?Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego? 2005, nr 17, s. 313-337.
27. Kamiński I.C., Art. 10 [Wolność myśli, sumienia i religii] (w:), A. Wróbel (red.), Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, Warszawa [C.H. Beck] 2020, s. 330-350.
28. Kotowska M., Romańczuk-Grącka M., Wolność religijna w warunkach izolacji penitencjarne (w:), A. Nawój-Śleszyńska, J. Łuczak (red.), Wybrane problemy indywidualizacji wykonywania kary pozbawienia wolności i środków probacyjnych, Łódź [Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego] 2017, s. 139-156.
29. Kuć M., Duszpasterstwo więzienne a indywidualizacja kary pozbawienia wolności (w:), J. Świtka, M. Kuć (red.), Duszpasterstwo więzienne w pracy penitencjarnej, Lublin [Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego] 2007, s. 127-144.
30. Kwieciński A., Podstawy prawne realizacji prawa do wolności religijnej w warunkach izolacji penitencjarnej. Rozważania na marginesie dyskusji o zjawisku multikulturowości populacji więziennej (w:), M. Jabłoński (red.), Księga jubileuszowa na siedemdziesięciolecie Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. Część 2, Wrocław [Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego] 2015, s. 251-264.
31. Lasocik Z., Praktyki religijne więźniów, Warszawa [Wydawnictwo Naukowe PWN] 1993.
32. Lelental S., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa [C.H. Beck] 2001.
33. Ławniczak A., Zasada poszanowania wolności i jej ograniczenia (w:), M. Jabłoński (red.), Wolności i prawa jednostki w Konstytucji RP. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP, Warszawa [C.H. Beck] 2010, s. 367-412.
34. Meyer-Ladewig J., Schuster S., Art. 9 [Gedanken-, Gewissens- und Religionsfreiheit] (w:), J. Meyer-Ladewig, M. Nettesheim, S. v. Raumer (Hrsg.), EMRK. Europäische Menschenrechtskonvention. Handkommentar, Baden-Baden [Nomos] 2017.
35. Murdoch J., The treatment of prisoners. European standards. Strasburg [Council of Europe Publishing] 2006.
36. Nikołajew J., Prawo do wolności religijnej więźniów według Jana Pawła II (w:), P. Marzec, J. Nikołajew (red.), Osoba i dzieło Ojca Świętego Jana Pawła II. Studium wybranych problemów, Tomaszów Lubelski-Lublin [Wydawnictwo Polihymnia] 2009, s. 121-143.
37. Nikołajew J., Prawo osób pozbawionych wolności do wyżywienia przygotowywanego według wymogów religijnych. Regulacje normatywne a trudności praktyczne, ?Kościół i Prawo? 2015, nr 4(2), s. 151-169.
38. Nikołajew J., Wolność sumienia i religii skazanych i tymczasowo aresztowanych, Lublin [Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego] 2012.
39. Nowicki, M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka, Wybór orzeczeń 2007, Warszawa [Oficyna a Wolters Kluwer Business] 2008.
40. Nowicki, M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka, Wybór orzeczeń 2008, Warszawa [Oficyna a Wolters Kluwer Business] 2009.
41. Nowicki M.A., Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Warszawa [Wolters Kluwer] 2017.
42. Olszówka M., Art. 53 [Wolność sumienia i wyznania] (w:), M. Safjan, L. Bosek (red), Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1-86, Warszawa [C.H. Beck] 2016, s. 1247-1278.
43. Palmer J., Constitutional Rights of Prisoners. New York [Routledge] 2010.
44. Panek E., Panek A., ?W Tobie jest źródło życia i w twej światłości [?] światłość?. Wiara i religia w perspektywie resocjalizacji skazanych, ?Profilaktyka Społeczna i Resocjalizacja? 2016, nr 31-32, s. 7-33.
45. Pawela S., Prawo karne wykonawcze. Zarys wykładu, Warszawa [Wolters Kluwer] 2007.
46. Pernal M., Gwarancje wolności religijnej w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka (w świetle orzecznictwa Komisji o Ochronie Praw Człowieka), ?Państwo i Prawo? 1992, nr 11, s. 77-85.
47. Piechowiak M., Wolność religijna - aspekty filozoficznoprawne, ?Toruński Rocznik Praw Człowieka i Pokoju? 1994-1995, nr 3, s. 7-21.
48. Pierzchała K., Resocjalizacyjna rola kapelana więziennego w polskim systemie penitencjarnym. Analiza pedagogiczna, Toruń [Wydawnictwo Adam Marszałek] 2012.
49. Pietrzak M., Prawo wyznaniowe, Warszawa [LexisNexis] 2003.
50. Rogowska A., Wolność sumienia i wyznania w świetle przepisów polskiego Kodeksu karnego wykonawczego, ?Acta Erasmiana? 2011, nr 1, s. 256-265.
51. Rozner M., Prawo do wolności religijnej w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 r., ?Studia Prawa Wyznaniowego? 2002, nr 5, s. 111-136.
52. Sarnecki P., Art. 53 (w:), L. Garlicki, M. Zubik (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom II. Art. 30-86, Warszawa [Wydawnictwo Sejmowe] 2016, s. 277-287.
53. Schabas W., The European Convention of Human Rights. A. Commentary, Oxford-New York [Oxford University Press] 2015.
54. Sobczak W., Art. 18 [Wolność myśli, sumienia i religii] (w:), R. Wieruszewski (red.), Międzynarodowy pakt praw obywatelskich (osobistych) i politycznych. Komentarz, Warszawa [Wolters Kluwer] 2012, s. 419-460.
55. Szymanek J., Wolność sumienia i wyznania w Konstytucji RP, ?Przegląd Sejmowy? 2006, nr 2, s. 39-60.
56. Tokarski S., Psychologiczne źródła religijności (w:), S. Głaz (red.), Podstawowe zagadnienia psychologii religii, Kraków [Wydawnictwo WAM] 2006, s. 92-110.
57. Urbanek A., Miejsce aktywności religijnej więźniów w teleologii pedagogiki resocjalizacyjnej na podstawie badań prowadzonych w wybranych zakładach karnych, ?Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy? 2007, nr 2, s. 173-185.
58. Warchałowski K., Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Lublin [Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego] 2004.
59. Wiśniewski L., Zakres ochrony prawnej wolności człowieka i warunki jej dopuszczalnych ograniczeń w praktyce (w:), L. Wiśniewski (red.), Wolności i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce, Warszawa [Wydawnictwo Sejmowe] 2006, s. 21-34.
60. Wojtyczek K., Zasada wyłączności ustawy w sferze prawa represyjnego - uwagi na gruncie Konstytucji RP, ?Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych? 1999, nr 2, s. 33-53.
61. Wysocka E., Rola i funkcje religii w procesie resocjalizacji w świadomości skazanych - analiza teoretyczna i empiryczne egzemplifikacje (w:), S. Bębas (red.), Współczesne oblicze resocjalizacji penitencjarnej, Radom [Wyższa Szkoła Handlowa w Radomiu] 2010, s. 267-289.
62. Zimnica-Kuzioła E., Główne stanowiska w psychologii religii - wprowadzenie, ?Kultura i Wartości? 2012, nr 1, s. 51-71.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2022 Forum Prawnicze
##plugins.generic.usageStats.downloads##
##plugins.generic.usageStats.noStats##