Abstrakt
Artykuł dotyczy problematyki natury prawnej stosunków prawnych między spółdzielnią mieszkaniową a członkiem wynikającą z umów o budowę oraz o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. Mogą one mieć potencjalnie korporacyjną (spółdzielczą), obligacyjną lub mieszaną naturę prawną. Zasadniczo spór dotyczy tego, czy są to swoiste stosunki prawne unormowane przez przepisy prawa spółdzielczego, które różnią się od typowego stosunku obligacyjnego i nie mogą być z nim w pełni utożsamiane, czy przeciwnie są to typowe stosunki obligacyjne.
Problematyka ta pojawiał się już w polskim piśmiennictwie i orzecznictwie w latach sześćdziesiątych XX w. za sprawą dwóch glos ? Z. Radwańskiego i J. Ignatowicza. Pierwszy z nich opowiedział się za tym, że stosunki między spółdzielnią mieszkaniową, a członkiem są stosunkami obligacyjnym, a drugi przeciwnie uznał, że są to szczególne (swoiste) stosunki prawne unormowane przez przepisy prawa spółdzielczego, które różnią się od typowego stosunku obligacyjnego i nie mogą być z nimi utożsamiane. Problematyka ta nie doczekała się jednak rozstrzygnięcia i taką pozostaje także współcześnie, pomimo swojego teoretycznego i praktycznego znaczenia.
Problematyka ta stanowiła natomiast przedmiot ożywionego zainteresowania w piśmiennictwie niemieckim. Do poglądów tam wyrażanych ze względu na ich wagę i znaczenie niniejszy artykuł nawiązuje. Kluczowe w mojej ocenie dla dalszych rozważań w tym zakresie ma czynione w niemieckim piśmiennictwie rozróżnienie między wolnością umów, a wolnością zakładania zrzeszeń (Vereinigungsfreiheit). Kluczowe znaczenie ma więc, która z tych wolności stoi u podstaw stosunków prawnych między spółdzielnią, a członkiem.
Dalsza część artykułu mieści omówienie argumentów kluczowych przy ocenie natury omawianych prawnej stosunków prawnych, np. podwójna pozycja członka, jako udziałowca spółdzielni mieszkaniowej i strony stosunków prawnych, zależność organizacyjna, powiązanie z członkostwem.
Artykuł wieńczą wnioski, z których wynika, że omawiane stosunki cechują się spółdzielczą specyfiką. Konsekwencją tego jest m.in. niemożność uznania uchwał organów spółdzielni kształtujących wysokość opłat za wzorce umowne z kodeksu cywilnego.
Bibliografia
Źródła
Ustawa z dnia 29 października 1920 r. o spółdzielniach, Dz. U. nr. 111, poz. 733 zm.
Ustawa z 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach, Dz. U. Nr. 12, poz. 61 z późń. zm.
Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1222, z 2015 r. poz. 201, z 2017 r. poz. 1442, 1596
Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze, t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1560, 1596
Ustawa z dnia 26 październik 1995 o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego, t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 79, 1442
Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy ? Prawo spółdzielcze, Dz. U. 2017, poz. 1596
Piśmiennictwo
Bednarek M., Prawo do mieszkania w konstytucji i ustawodawstwie, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2007.
Beuthien V., Genossenschaftsgesetz mit Umwandlungsrecht und Kartellrecht sowie Statut der Europäischen Genossenschaft, C.H. BECK, München 2004.
Bończak-Kucharczyk E., Spółdzielnie mieszkaniowe w świetle nowych przepisów, Twigger, Warszawa 2004.
Bończak-Kucharczyk E., Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2018.
Bednarek M., Ustawowy model spółdzielczości mieszkaniowej, ?Kwartalnik Prawa Prywatnego? 2009, z. 4.
Chrzanowski W., Spółdzielcza forma zaspokajania potrzeb mieszkaniowych (Studium prawno-społeczne), Zakład Wydawniczy CZSR, Warszawa 1981.
Doliwa A., Prawo mieszkaniowe. Komentarz, C.H. BECK, Warszawa 2015.
Dziczek R., Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz. Wzory pozwów i wniosków sądowych, LexisNexis, Warszawa 2009.
Dzierżanowski J., Ustawa o spółdzielniach. Tekst ? Orzecznictwo S.N. ? Objaśnienia z uwzględnieniem spółdzielni mieszkaniowych i mieszkaniowo-budowlanych. Rozporządzenie o własności lokali. Tekst ? objaśnienia ? wskazówki praktyczne, Księgarnia Wydawnictw Prawniczych, Warszawa 1938.
Ellenberger J., [w]: Palandt Bürgerliches Gesetzbuch, C.H. Beck, München 2010.
Grzybowskiego S., Prawo spółdzielcze w systemie porządku prawnego, Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1976.
Hannig U., w: Schaffland H.J, Schulte G., Cario D., Hannig U., Genossenschaftsgesetz. Kommentar, Walter de Gruyter, Berlin 2005.
Ignatowicz J., Glosa do orzeczenia S. Woj. dla M. St. Warszawy z 13.05. 1965, II CR 82/65, ?Państwo i Prawo? 1966, z. 7-8.
Ignatowicz J., [w:] M. Gersdorf, J. Ignatowicz, Prawo spółdzielcze. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1966.
Ignatowicz J., [w:] M. Gersdorf, J. Ignatowicz, Prawo spółdzielcze. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1985.
Królikowska K., Zasada związania praw do lokalu z członkostwem w spółdzielni mieszkaniowej, C.H. BECK, Warszawa 2009.
Majorowicz J., Komentarz do U. SN z 13 marca 1975 r. III CZP 2/75, [w:] ?Przegląd Spółdzielczego Instytutu Badawczego za rok 1976? poz. 31, pod redakcją naukową M. Gersdorfa, Spółdzielczy Instytut Badawczy, Warszawa 1978.
Mączyński A., Pojęcie i charakter prawny przydziału lokalu spółdzielczego, ?Rejent? 1994, nr. 3.
Mączyński A., [w:] Mączyński A., Proksa A., Nowe prawo lokalowe z komentarzem ? ustawa o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych ? ustawa ? Prawo spółdzielcze ? ustawa o własności lokali, Centrum Prawne, Kraków 1995.
Metz E., [w:] Lang J.; Weidmüller L., Metz E., Schaffland J. H., Genossenschaftsgesetz. (Gesetz, betreffend die Erwerbs- und Wirtschaftsgenossenschaften). Kommentar; Mit Anmerkungen über Wohnungsbaugenossenschaften von A. Riebandt- Korfmacher, Walter de Gruyter, Berlin?New York 1988.
Meyer E.H., Meulenbergh G., Beuthien V., Genossenschaftsgesetz mit Umwandlungsrecht, C.H. BECK, München 2000.
Moser S. B., Wohnbaugenossenschaften, Schulthess Polygraphische Verlag, Zürich 1978.
Müller K., Kommentar zum Gesetz betreffend die Erwerbs- und Wirtschaftsgenossenschaften. Erster Band (§§ 1 -33), Verlag Ernst und Werner Gieseking GmbH, Bielefeld 1991.
Pietrzykowski A., Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz, C.H. BECK, Warszawa 2018.
Pietrzykowski K., Nowa formuła stosunku członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej, [w:] Prawo prywatne w służbie społeczeństwu. Księga poświęcona pamięci Profesora Adama Jedlińskiego, pod red. P. Zakrzewskiego i D. Biereckiego, Spółdzielczy Instytut Naukowy, Sopot 2019.
Pöhlmann P., [w:] Hettrich E., Pöhlmann P., Gräser B., Röhrich R., Genossenschaftsgesetz. Kommentar zu dem Gesetz betreffend die Erwerbs- und Wirtschaftsgenossenschaften und zu umwandlungsrechtlichen Vorschriften für Genossenschaften, C.H. BECK, München 2001.
Radwański Z., Glosa do orzeczenia S. Woj. dla M. St. Warszawy z 13.05. 1965, II CR 82/65, ?Państwo i Prawo? 1966, z. 7-8.
Reinhardt r., Schultz D., Gesellschaftsrecht. Ein Lehrbuch, Mohr Siebeck, Tübingen 1981.
Rieband-Korfmacher A., Gedanken zum genossenschaftlichen Eigentumsbegriff, ?Gemeinnütziges Wohnungswesen? 1952, z. 2.
Rippert S.K., Die Rechtsstellung des Mitgliedes in der Wohnungsbaugenossenschaft, Mainz 1993 .
Siegel H., Fragen aus dem Recht der Wohnungsbaugenossenschaften, 1960 .
Siegel H., Baugenossenschaften und genossenschaftlicher Gleichbehandlungsgrundsatz, ?Zeitschrift für das Gesamte Genossenschaftswesen? 1969, z. 2.
Słotwiński B., Z teoretycznych zagadnień prawa spółdzielczego, Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1973.
Stefaniak A., Prawo spółdzielcze. Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2014.
Stefaniak A., Prawo spółdzielcze. Komentarz, orzecznictwo, skorowidz, Oficyna Wydawnicza Transit, Warszawa 1999.
Tarska M., Zakres swobody umów w spółkach handlowych, C.H. BECK, Warszawa 2012.
Wesely F., Komentarz do U. SN z 22 października 1975 r., III CZP 70/75, [w:] ?Przegląd Spółdzielczego Instytutu Badawczego za rok 1976? poz. 30, pod redakcją naukową M. Gersdorfa, Spółdzielczy Instytut Badawczy, Warszawa 1978.
Wrzołek-Romańczuk M., Glosa do W. SN z 24 marca 2004 r., I CKN, 505/03, ?Orzecznictwo Sądów Polskich? 2005 z. 3, poz. 39.
Zakrzewski P., Spółdzielnie mieszkaniowe po zmianach z 2017 r., ?Kwartalnik Prawa Prywatnego? 2018, z. 1.
Zakrzewski P., Status prawny członka spółdzielni mieszkaniowej w spółdzielczych stosunkach lokatorskich, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010.
Zoll F., Olczyk M., Pecyna M., Ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy oraz o zmianie Kodeksu cywilnego. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2002.