Abstrakt
The aim of the article is to present the most important moments in a development of the institution of the compulsory arbitration, for which the starting point was and still is a voluntary arbitration. For this purpose the selected features of the institution of arbitration are discussed - the features which have appeared in the historical development of this institution, in order to discuss in detail the compulsory arbitration as a non-obvious exception of this institution, in particular on example of the Polish legal solutions concerning consumers and the clients of airlines. The introduction of this sort of arbitration has been decided by the legislator, probably in connection with the need to ensure a "better" protection of particular goods. The authors answer to the questions about the role of compulsory arbitration in the 21st century, especially in times of the current institutional crisis. Is it, in the opinion of the law-making authority, a kind of remedy for the weakness of traditional courtsand even the amicable proceedings? Or: Is it merely a more efficient way of an amical way of resolving conflicts? They ask about the purpose of the compulsory arbitration - a way of proceeding which "forced" the parties to seek of a resolution of a dispute in a certain, way as well as the very legal meaning of thus "coercion" of the parties to certain actions.
Bibliografia
A Handbook of Dispute Resolution: ADR in Action, red. K.J. Mackie, London 1991.
Allerhand M., Polska procedura cywilna. Projekty referentów z uzasadnieniem. Przedruk wyczerpanych druków z r. 1921 i 1923. Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej. Sekcja Postępowania Cywilnego. t. 1, z. 2, Warszawa 1928.
Alternative Dispute Resolution in a Nutshell, red. J.M. Nolan-Haley, St. Paul 2021.
Alternative Dispute Resolution. From Roman Law to Contemporary Regulations, red. B. Sitek, J.J. Szczerbowski, K. Ciućkowska-Leszczewicz, C. Lazaro Guillamon, S. Kursa, A.W. Bauknecht, Warszawa 2016.
Arbitration and the Surety, red. M.A. Oertel, L.M. Brewer, A.L. Belleau, L.P. Jortner, Chicago 2020.
Arkuszewska A.M., Informatyzacja postępowania arbitrażowego, Warszawa 2019.
Arkuszewska A.M., Informatyzacja pozasądowych form rozwiązywania sporów, w: Prawo nowych technologii, red. K. Flaga-Gieruszyńska, J. Gołaczyński, Warszawa 2021, s. 283-313.
Balicki R., Sądownictwo polubowne w Polsce, "Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji" 2003, nr 54, s. 35-51.
Baumbach A., Lauterbach W., Albers J., Hartmann P., Zivilprozessordnung, Munchen 2010.
Bonifacio F., Arbitro e arbitratore. Diritto romano, w: Novissimo Digesto Italiano, t. 2, Torino 1964, s. 925-928.
Bonner, R.J., Smith G., The Administration of Justice from Homer to Aristotle, t. 1, London 1930.
Budniak-Rogala A., Charakter prawny zapisu na sąd polubowny w postępowaniu cywilnym, Wrocław 2015.
Buigues Oliver G., La solucion amistosa de los conflictos en derecho romano. El arbiter ex compromisso, Madrid 1990.
Cimma R.M., L'episcopalis audientia nelle costituzioni imperiali da Costantino a Giustiniano, Torino 1989.
Costa D., Sul fenomeno arbitrale nell'esperienza olandese: da Proculo alla Corte Permanente di Arbitrato, "Cultura Giuridica e diritoo vivente" 2014, t. 1, s. 3-17.
Crifo G., Arbitrato. Diritto romano, Milano 1958, s. 893-895.
Cuena Boy F.J., La Episcopalis audientia, Valladolid 1985.
Cyceron, Pisma filozoficzne, t. 2, tłum. W. Kornatowski, Warszawa 1960.
Demare-Lafont S., L'arbitrage en Mesopotamie, "Revue de l'arbitrage" 2000, nr 4, s. 257-590.
Dobaczewska A., Administracyjnoprawna kontrola postanowień wzorców umów konsumenckich, "Studia Prawno-Ekonomiczne" 2016, t. 100, s. 11-21.
Doneff A, Ordover A.P., Alternatives to Litigation Mediation, Arbitration, and the Art of Dispute Resolution, Louisville 1993.
Dull R., Der Gutegedanke im romischen Civilprozessrecht, Munchen 1931.
Fenichel Z., Sądy polubowne wedle kodeksu postępowania cywilnego, w: Polskie prawo prywatne i procesowe. Studja, Kraków 1936.
Fernandez de Bujan A., Jurisdiccion y arbitraje en derecho romano, Madrid 2006.
Fierich F.K., O obecnym zadaniu sądów polubownych dla spraw cywilnych, Kraków 1892.
Gagos T., Compromissum, "The Bulletin of the American Society of Papyrologists" 2009, t. 45, s. 59-67.
Galanter M., The Vanishing Trial: An Examination of Trials and Related Matters in Federal and State Courts, "Journal of Empirical Legal Studies" 2004, t. 1, nr 3, s. 459-570.
Gessel-Kalinowska vel Kalisz B., Diagnoza arbitrażu. Funkcjonowanie prawa o arbitrażu i kierunki postulowanych zmian, Wrocław 2014.
Gnela B., Czy reguły postępowania przed sądem polubownym są przydatne w dążeniu do skutecznego rozstrzygania sporów konsumenckich?, "ADR. Arbitraż i Mediacja" 2009, nr 1, s. 115-131.
Godfrey M., Arbitration in the Ius Commune and Scots Law, "Roman Legal Tradition" 2004, t. 2, s. 122-135.
Gołąb S., Wusatowski Z., Kodeks sądów polubownych. Przepisy księgi trzeciej kodeksu postępowania cywilnego, Kraków 1933.
Grzybowski S., Dzieje prawa. Opowieść, refleksje, rozważania, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1981.
Hess B., Privatizing Dispute Resolution and its Limits, w: Privatizing Dispute Resolution. Trends and Limits, Studies of Max Planck Institute Luxembourg for International, European and Regulatory Procedure Law, t. 18, red. L. Cadiet, B. Hess, M. Requrjo Isidoro, Luxembourg 2019, s. 17-46.
Homer, Iliada, tłum. F.K. Dmochowski, Kraków 1974.
Jaeger H., Justinien et l'episcopalis audientia, "Revue gistorique de droit francais et etranger" 1960, t. 38, s. 214-262.
Jakubecki A., Art. 1212, w: Kodeks postepowania cywilnego, t. 5, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2013, s. 546-548.
Jakubiak-Mirończuk A., Alternatywne a sądowe rozstrzyganie sporów, Warszawa 2008.
Jarrosson Ch., Les frontieres de l'arbitrage, "Revue de l'arbitrage" 2001, nr 1, s. 5-41.
Karasiński K.D., Online Dispute Resolution, "Przegląd Prawa Handlowego" 2016, nr 8, s. 41-46.
Kaser M., Hackl K., Das romische Zivilprozessrecht, wyd. 2, Munchen 1996.
Kaufman J.J., Compulsory Arbitration: Other Perspectives, "Industrial and Labor Relations Review" 1965, t. 18, nr 1, s. 588-589.
Kaufmann-Kohler G., Schultz T., Online Dispute Resolution: Challenges for Contemporary Justice, 2004.
Koredczuk J., Postępowanie przed sądem polubownym według kodeksu postepowania cywilnego z 1930 roku, "Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji" 2011, t. 313, s. 159-177.
Korybski A., Alternatywne rozwiązywanie sporow w USA, Lublin 1993.
Krey A., Lay Dispute Resolution Strategies in the Late Middle Ages, "Forum historiae iuris", https://forhistiur.net/2010-08-krey/?l=en(dostęp: 1.12.2023).
Kroński A., Kodeks sądow polubownych. Komentarze, Warszawa 1931.
List otwarty Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego z okazji Międzynarodowego Dnia Mediacji, w: Mediacja dla każdego, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2010, s. 9-11.
Litewski W., Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Krakow 1998.
Loynes de Foumichon B., Humbert M., L"arbitrage a Rome, "Revue de l"arbitrage" 2003, nr 2, s. 285-348.
Łukasiewicz J., Olszewski J., Aksjologiczne i prawne ograniczenia w korzystaniu z sądownictwa polubownego, w: Arbitraż i mediacja. Aktualne problemy teorii i praktyki funkcjonowania sądow polubownych i ośrodkow mediacyjnych, red. J. Olszewski, Rzeszow 2009, s. 221-239.
Mania K., ODR (Online Dispute Resolution) - podstawowe zagadnienia, "Kwartalnik ADR" 2010, nr 9, s. 73-83.
Mania K., Online dispute resolution, w: Mediacja: teorie, normy, praktyka, red. J. Czapska, M. Araszkiewicz, M. Pękala, K. Płeszka, Warszawa 2017, s. 360-392.
Marani G., Aspetti negoziali e aspetti processuali dell"arbitrato. Contributo alla dottrina dell"arbitrato, Torino 1966, s. 7-26.
Maranta Robertus, Speculum Aureum et lumen aduocatorum praxis ciuilis, Lugduni 1550.
Marrone M., Sull"arbitrato privato nell"esperienza giuridica romana, "Revue de l"arbitrage" 1996, nr 6, 1-20.
Martone L., "Arbiter"-"arbitrator". Forme di giustizia privata nell"eta del diritto comune, Neapol 1984.
Milotic I., An outline of the arbitral procedure in Roman law, "Forum historiae iuris", https://forhistiur.net/en/2013-01-milotic/?l=en (dostęp: 01.12.2023).
Milotic I., Experts and expertise in Roman arbitration, "Croatian Arbitration Yearbook" 2014, t. 21/22, s. 227-244.
Milotic I., Roman arbitration: Concepts and Terminology, "Croatian Arbitration Yearbook" 2019, t. 26, s. 87-106.
Mol A., Alternatywne rozwiązywanie sporow w Internecie, "Przegląd Prawa Handlowego" 2005, nr 10, s. 48-52.
Morawski L., Głowne problemy wspołczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 2005.
Morawski L., Proces sądowy a instytucje alternatywne (na przykładzie sporow cywilnych), "Państwo i Prawo" 1993, z. 1, s. 12-24.
Munch J., w: Munchener Kommentar zur Zivilprozessordnung mit Gerichtverfassungsgesetz und Nebengesetzen, red. T. Rauscher,
P. Wax, J. Wenzel, Munchen 2008.
Myrczek A., Prawa pasażera lotniczego w Europie w dobie COVID-19, "Rocznik Administracji Publicznej" 2021, nr 7, s. 25-50.
Olejniczak A., Art. 3851, Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3. Zobowiązania - częśc ogolna, red. A. Kidyba, Warszawa 2014, s. 253-263.
Orecki M., Sądownictwo polubowne a sądy państwowe wobec zasady nieingerencji sądu, Warszawa 2019.
Orzeł-Jakubowska A., Sądownictwo polubowne w świetle standardow konstytucyjnych, Warszawa 2021.
Oxford Latin Dictionary, t. 1. A-L, red. P.G.W. Glare, Oxford 2012.
Pecyna M., Kontrola wzorcow umownych poza obrotem konsumenckim, Krakow 2003.
Pfeifer G., Judicial Authority in backlit Perspective: Judges in the Old Babylonian Period, "Forum historiae iuris", https:// forhistiur.net/2010-08-pfeifer/?l=en (dostęp: 1.12.2023).
Pietraszewski M., Zapis na sąd polubowny jako klauzula abuzywna, "ADR. Arbitraż i Mediacja" 2010, nr 2, s. 73-89.
Pinna A., Reflexions sur l"arbitrage force, "Gazette du Palais", 14-16 decembre 2008, s. 1-8.
Płaza S., Historia prawa w Polsce na tle porownawczym, cz. 3. Okres międzywojenny, Krakow 2001.
Potrzobowski K., Żywicki W., Sądownictwo polubowne: komentarz dla potrzeb praktyki, Warszawa 1961.
Poudret J-F., Besson S., Droit compare de l"arbitrage international, Zurich 2002.
Reszczyński J., Sądownictwo i proces w kodyfikacji Macieja Śliwnickiego z 1523 roku, Krakow 2008.
Roebuck D., Ancient Greek Arbitration, Oxford 2001.
Roebuck D., Loynes de Foumichon B. de, Roman Arbitration, Oxford 2004.
Sądownictwo polubowne. Arbitraż, red. Ł. Błaszczak, M. Ludwik, Warszawa 2007.
Sadowski P., Episcopalis audientia w ustawodawstwie Konstantyna Wielkiego, w: Historia prawa w służbie sprawiedliwości. Materiały z I Opolskiego Colloquium Prawno-Historycznego, red. P. Sadowski, A. Szymański, Opole 2006, s. 81-105.
Schlosser P., w: Kommentar zur Zivilprozessordnung, red. F. Stein, M. Jonas, Tubingen 2002.
Seneka, Pisma filozoficzne, t. 2, tłum. L. Joachimowicz, Warszawa 1965.
Sieradzka M., Art. 23a, w: Ochrona konkurencji i konsumentow. Komentarz do zmian wprowadzonych ustawą o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentow oraz niektorych innych ustaw, Lex/el. 2016.
Sondel J., Słownik łaciński dla prawnikow i historykow, Krakow 1997.
Stec M., Pojęcie i przesłanki uzyskania odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania przewozu w transporcie pasażerskim w rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady, w: Prawne aspekty podroży i turystyki - Historia i wspołczesnośc. Prace poświęcone pamięci profesora Janusza Sondla, red. P. Cybula, Krakow 2018, s. 493-507.
Stein P., Arbitration under Roman Law, "Arbitration" 1974, nr 41, s. 203-206.
Stelmach J., Brożek B., Sztuka negocjacji prawniczych, Warszawa 2011.
Świrgoń-Skok R., Arkuszewska A., Wpływ alternatywnych sposobow rozwiązywania sporow na efektywnośc ochrony prawnej, "Zeszyty Naukowe KUL" 2017, nr 3, s. 243-259.
Szymańska A., Consilia a inne gatunki literatury prawniczej, "Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji" 2020, t. 120, s. 721-732.
Talamanca M., Ricerche in tema di compromissum, Milano 1958.
Traini G., Nota sull" "arbitrium boni viri", w: Studi giuridici per il XXXV anno d"insegnamento di Filippo Serafini, Firenze 1892, s. 165-171.
Trzaskowski R., Art. 3851-3853, w: Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, red. J. Gudowski, Warszawa 2018, s. 262-335.
Vismara G., Episcopalis audientia. L"attivita giurisdizionale del vescovo per la risoluzione delle controversie private tra laici nel diritto romano e nella storia del diritto italiano fino al secolo nono, Milano 1937.
Vismara G., La giurisdizione civile dei vescovi (secoli I-X), Milano 1995.
Wach A. Arbitraż sportowy, w: System prawa handlowego, t. 8. Arbitraż handlowy, red. S. Włodyka, Warszawa 2010, s. 829-852.
Wach A., Instytucjonalna podstawa orzekania w ramach arbitrażu przymusowego, "Studia Iuridica" 2018, nr 75, s. 189-208.
Wach A., Ochrona "słabszej strony" w postępowaniu w sprawach sportowych, w: Ochrona słabszej strony stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Andrzejowi Zielińskiemu, red. M. Boratyńska, Warszawa 2016, s. 937-953.
Weitz K., Sądownictwo polubowne a sądy państwowe, "Przegląd Sądowy" 2007, nr 3, s. 5-24.
Wiercińska A., Prętki M., Art. 23d, w: Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentow. Komentarz, red. A. Stawicki, E. Stawicki, Warszawa 2016, s. 623-626.
Więzowska-Czepiel B., Nowe uregulowania sądownictwa polubownego w sporach wynikających z umow, ktorych stroną jest konsument, "Przegląd Prawa Handlowego" 2017, nr 3, s. 43-49.
Winczorek J., Dostęp do prawa. Ujęcie socjologiczne, Warszawa 2019.
Wiśniewski A.W., Charakter prawny instytucji arbitrażu w świetle nowelizacji polskiego prawa arbitrażowego, "ADR. Arbitraż i Mediacja" 2008, nr 2, s. 53-76.
Wojciechowski R., Arbitraż w doktrynie prawnej średniowiecza, Wrocław 2010.
Wojtczak M., Audientia episcopalis w praktyce prawnej poźnej starożytności - w poszukiwaniu źrodeł regulacji sądow biskupich za panowania Justyniana, "U schyłku Starożytności. Studia źrodłoznawcze" 2016, t. 15, s. 117-144.
Wroblewski S., Sądy polubowne w historji prawa, Krakow 1928.
Wyrwińska K., Wyrwiński M., Ewolucja koncepcji jedności prawa cywilnego. Uwagi na tle nowelizacji kodeksu cywilnego w związku z ochroną przedsiębiorcow będących osobami fizycznymi, w: Sto lat polskiego prawa handlowego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Kidybie, t. 1, red. M. Dumkiewicz, K. Kopaczyńska-Pieczniak, J. Szczotka, Warszawa 2020, s. 281-293.
Zagrobelny K., Art. 3851 [Niedozwolone klauzule], w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2021, s. 814-818.
Zappala F., Universalismo historico del arbitraje, "Vniversitas Bogota (Colombia)" 2010, nr 121, s. 193-216.
Zedler F., Postępowanie polubowne w sporcie, w: Ustawa o sporcie, "Sport i Prawo" 2011, nr 13, s. 47-61.
Ziegler K.-H., Das private Schiedsgericht im antiken romischen Recht, Munchen 1971 (rec. Talamanca M., Arbitrato Romano dai "veteres" a Giustiniano, "Labeo" 1974, t. 20, nr 1, s. 83-104).
Zimmermann R., The Law of Obligations. Roman Foundation of the Civilian Tradition, Oxford 1996.
Zoll F., Art. 109, w: Prawo bankowe. Komentarz, t. 2, red. F. Zoll, Krakow 2005, s. 287-344.
Zoll F., Potrzeba i kierunek nowelizacji kodeksowego ujęcia problematyki wzorcow umownych, "Przegląd Legislacyjny. Kwartalnik Rady Legislacyjnej" 1997, nr 1, s. 59-104.
Żołnierczuk M., Rzymskie sądownictwo polubowne (okres przedklasyczny i klasyczny), Lublin 1978.

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2023 Forum Prawnicze