Słowa kluczowe
prawo zobowiązań
klauzula rebus sic stantibus
orzecznictwo sądowe
efektywność ekonomiczna prawa
Abstrakt
Events such as the SARS-Cov-2 pandemic, persistently rising inflation and wars are reflected not only in social and political life, but also in economic transactions. This complicates the prediction of the effects of contracts and fulfilling them often negatively impacts at least one party involved. This research aims to determine whether instruments like the rebus sic stantibus clause, outlined in Article 357(1) of the Civil Code, can effectively mitigate the adverse effects of contracts. The analysis will be conducted through the lens of Law & Economics, with a focus on the practical application of Article 357(1) in Polish jurisprudence. In the first part of the article, certain general assumptions and theses stemming from Law & Economic are examined. Of particular importance to the discussion is economic efficiency in the Pareto sense, which is closely linked to the bargaining model. This section concludes with an explanation, based on the bargaining model, of the requirements posed by economic analysis of law regarding obligations law, including the existence of the clausula rebus sic stantibus. The second part of the article conducts a dogmatic analysis of Article 357(1) of the Civil Code using tools from Law & Economics. This section also covers the general assumptions of the rebus sic stantibus clause and predictions regarding its application presented by representatives of legal sciences at the onset of the pandemic. Special attention is given to post-2020 jurisprudence related to the rebus sic stantibus clause. To structure the discussion, the article will be divided into four parts: inflation, currency fluctuations, the pandemic, and Article 357(1) as a procedural demurrer. The discussion will also include the history of the rebus sic stantibus clause in the Polish legal system. The article will also explore alternative solutions that can substitute for the rebus sic stantibus clause. This paper aims to formulate preliminary conclusions about the understanding of extraordinary changes in circumstances after 2020 and assess whether the solutions currently adopted by courts are economically effective.
Bibliografia
Bańczyk W.: Alokacja ryzyka zmiany okoliczności podczas wykonywania długoterminowej umowy o dzieło i o roboty budowlane - w kierunku umowy rozwijającej się, Kraków 2017.
Barylska M., Deka M.: możliwość wykorzystania klauzuli rebus sic stantibus dla ochrony stron stosunków zobowiązaniowych dotkniętych skutkami pandemii wirusa SARS-COV-2, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica 2021, nr 97.
Bełdowski J.: WIBOR. Praktyczne uwagi prawne i ekonomiczne, Warszawa 2023.
Brzozowski A.: Wpływ zmiany okoliczności na zobowiązania (w:) system prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań - część ogólna, pod red. A. Olejniczaka, Warszawa 2023.
Brzozowski A.: Wpływ zmiany okoliczności na zobowiązania. Klauzula rebus sic stantibus, Warszawa 2014.
Brzozowski A.: Wpływ zmiany okoliczności na zobowiązania w dobie pandemii - o konieczności zastosowania nadzwyczajnych środków, Studia Prawa Prywatnego 2020, z. 2.
Chyla ł.: Problematyka wpływu zmiany stosunków na wykonanie zobowiązań w świetle art. 3571 k.c., Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ 2017, nr 9.
Cooter R., Ulen T.: Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2009.
Czub K. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, pod red. M. Balwickiej-Szczyrby, A. Sylwestrzak, LEX 2024.
Gawlik Z.: Klauzula rebus sic stantibus w znowelizowanym Kodeksie cywilnym, Nowe Prawo 1990, nr 10-12.
Gawlik Z.: Nadzwyczajna zmiana stosunków jako przesłanka modyfikacji lub rozwiązania umowy, Monitor Prawniczy 1995, nr 3.
Gołaczyński J.: Przesłanki stosowania klauzuli rebus sic stantibus obecnie i pod rządami Kodeksu zobowiązań, Przegląd Prawa i Administracji 1995, t. 31.
Gorczyński G.: Klauzula rebus sic stantibus w XXI wieku (w:) Współczesne problemy prawa zobowiązań, pod red. A. Olejniczaka, J. Haberko, A. Pyrzyńskiej, D. Sokołowskiej, Warszawa 2015.
Jamróz L.: Prawo do sądu a zjawisko pieniactwa sądowego (w:) Dookoła Wojtek...: księga pamiątkowa poświęcona Doktorowi Arturowi Wojciechowi Preisnerowi, pod red. R. Balickiego, M. Jabłońskiego, Wrocław 2018.
Kondek J.M.: Wpływ sytuacji kryzysowych na stosunki cywilnoprawne, Warszawa 2020.
Lackoroński B.: Klauzula rebus sic stantibus a odpowiedzialność ex contractu, Medium 2012, nr 3.
Laskowska-Hulisz A.: Sprzeczność czynności procesowych z dobrymi obyczajami a nadużycie uprawnień procesowych, Prawo i Więź 2020, nr 3.
Leśniawska-Jeżykowska M.: Klauzula rebus sic stantibus na podstawie art. 3571 kc - praktyczne problemy jej zastosowania. Wnioski de lege ferenda, Zeszyty Naukowe Akademii Górnośląskiej 2023, nr 9.
Lisicki B.: Wpływ uwolnienia kursu franka szwajcarskiego na krótkoterminowe stopy zwrotu z notowań akcji banków na GPW w Warszawie, Przedsiębiorstwo & Finanse 2018, nr 1.
Longchamps de Berier L.: Zobowiązania, Lwów 1938.
Machnikowski P. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, P. Machnikowskiego, Legalis 2023.
Mackaay E.: History of Law and Economics (w:) Encyclopedia of Law and Economics, vol. I, The History and methodology of Law and Economics, eds. B. Bouckaert, G. De Geest, E. Elgar, Cheltenham 2000.
Mataczyński M., Saczywko M. (w:) Kodeks cywilny, t. II, Komentarz do art. 353-626, pod red. M. Gutowskiego, Legalis 2022.
Mercuro N., Medema S.G.: Economics and the Law: From Posner to Postmodernism and beyond - second Edition, New Jersey 2006.
Metelska-Szaniawska K., Bełdowski J.: Law & Economics - geneza i charakterystyka ekonomicznej analizy prawa, Bank i Kredyt 2007.
Michałowicz A.: Koronawirus a klauzula rebus sic stantibus: skuteczne remedium czy martwy przepis?, Rzeczpospolita.
Morek R. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. serii K. Osajdy i W. Borysiaka, Legalis 2024.
Pomaskow J.: Ekonomiczna analiza prawa - alternatywa dla głównego nurtu ekonomii, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Współczesne Problemy Ekonomiczne. Globalizacja. Liberalizacja. Etyka 2015, nr 11.
Rajski J.: Z problematyki funkcjonowania zasady pacta sunt servanda i klauzuli rebus sic stantibus we współczesnym klimacie gospodarczym, Przegląd Prawa Handlowego 2010, nr 3.
Robaczyński R.: Z problematyki gospodarczej niemożliwości świadczenia, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1993, z. 2.
Robaczyński R.: sądowa zmiana umowy, Warszawa 1998.
Rowley Ch.K.: Public Choice and the Economic Analysis of Law (w:) Law and Economics, ed. N. Mercuro, Boston 1989.
Schafer H.B., Ott C., Bełdowski J.: Ekonomiczna analiza prawa cywilnego, t. 1, Zagadnienia ogólne i prawo umów, Warszawa 2024.
Siwiec K.: sytuacja prawna stron stosunku najmu w czasie trwającej pandemii, Nieruchomości 2020, nr 5.
Smyk M.: Klauzula rebus sic stantibus a tzw. gospodarcza niemożliwość świadczenia, Monitor Prawniczy 2001, nr 14.
Sobota A.: Ekonomiczna analiza ograniczenia rozprawy w postępowaniu cywilnym, Forum Prawnicze 2014, nr 2.
Stelmach J., Załuski W., Brożek B.: Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Warszawa 2007.
Strugała R.: Perspektywa zmian regulacji dużej klauzuli rebus sic stantibus (art. 3571 k.c.): uwagi na tle projektu przygotowanego na zlecenie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, Transformacje Prawa Prywatnego 2012, nr 1.
Strugała R.: Realizacja uprawnienia do żądania ukształtowania zobowiązania umownego na podstawie klauzuli rebus sic stantibus (art. 3571 k.c.), Palestra 2021, z. 4.
Szczerbowski J.J.: Efektywność prawa umów. Rola sądów, Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II 2019, nr 3.
Szumański A.: Renegocjacja umów w międzynarodowym obrocie gospodarczym. studium prawno-porównawcze, Kraków 1994.
Ślusarek T.: Ingerencja sądu w stosunek zobowiązaniowy poprzez zastosowanie klauzuli rebus sic stantibus, Problemy Nauk Prawnych. Z Aktualnych Zagadnień Prawa Karnego, Cywilnego i Administracyjnoprawnych 2023, t. 16.
Tanajewska R.: Klauzula rebus sic stantibus w prawie zamówień publicznych a problematyka stosowania kar umownych, Studia Prawnoustrojowe 2017, t. 38.
Tropaczyński A.: gospodarcza niemożliwość świadczenia, Przegląd Sądowy 2004, nr 3.
Uzasadnienie projektu kodeksu zobowiązań z uwzględnieniem ostatecznego tekstu kodeksu w opracowaniu głównego referenta Prof. Romana Longchamps de Berier. Art. 239-293, Warszawa 1936.